تبریز

تبریز ( تلفظ ^{راهنما·اطلاعات}) کلانشهری در منطقه آذربایجان ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی است.^[۱۶][۱۷] این شهر، بزرگ‌ترین قطب اقتصادی منطقهٔ آذربایجان ایران و مرکز اداری، ارتباطی، بازرگانی، ی، صنعتی، فرهنگی و نظامی این منطقه شناخته می‌شود.^[۱][۱۸]

در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت تبریز بالغ بر ۱،۷۲۴،۳۶۹ نفر بوده‌است.^{[۳][۱۹][۲۰]} اکثریت ساکنان تبریز آذربایجانی بوده^[۶] و به زبان ترکی آذربایجانی با لهجهٔ تبریزی سخن می‌گویند؛ البته برخی اسناد تاریخی نشان می‌دهد که، تا سدهٔ یازدهم هجری، زبان آذری –شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی– در این شهر تکلم می‌شده‌است.^{[۱][۲][۲۱]}

تبریز در طول تاریخ خود با فراز و فرودهای بسیاری روبه‌رو بوده‌است. تاریخ این شهر، اشغال توسط بیگانگان و حوادث جانکاه طبیعی –از جمله زمین‌لرزه‌های مهلک– را تجربه کرده‌است.^[۲] سنگ بنای تبریز کنونی به دوران اشکانی و ساسانی برمی‌گردد.^[۲] این شهر در طول حکومت ۴۰۰ سالهٔ خاندان «رَوّادی» و اسکان قبیلهٔ عرب «اَزْد» به شکوفایی رسید.^[۱]

تبریز، یکی از طویل‌المدت‌ترین پایتخت‌های ایران بوده‌است؛^[۲۲] این شهر پایتخت ی ایران در زمان اتابکان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، چوپانیان، جلایریان، قراقویونلوها، آق‌قویونلوها، صفویان و ولیعهد نشین ایران در دورهٔ قاجاریان بوده‌است.^{[۲][۲۳][۲۴]} اوج شکوفایی تبریز مربوط به دورهٔ ایلخانان است که در این زمان، پایتخت قلمرویی پهناور از نیل تا آسیای مرکزی بود.^[۲۴] این شهر در سال ۱۵۰۰ میلادی و در زمان پایتختی صفویان به‌عنوان پنجمین شهر پرجمعیت جهان، شناخته می‌شد و جمعیتش با استانبول –پایتخت امپراتوری عثمانی– برابری می‌کرد.^[۲۵]

تبریز مجدداً در دورهٔ قاجار به شکوفایی رسید؛ به‌طوری‌که در این دوره به‌عنوان مهم‌ترین و پیشروترین شهر ایران شناخته می‌شد.^[۱۴] در دوران معاصر نیز این شهر یکی از مراکز مهم اقتصادی و صنعتی در سطح کشور محسوب می‌شود.^[۲۶] این شهر در دو سدهٔ اخیر، مبدأ بسیاری از تحولات اجتماعی، فرهنگی و صنعتی در ایران بوده‌است؛ به‌طوری‌که این شهر مانع خاموشی انقلاب مشروطه در ایران شد و نقشی کلیدی در تحولات بعدی کشور –همچون انقلاب ۱۳۵۷ ایران– و روند مدرنیزه شدن کشور داشته‌است.^{[۱][۲][۲۱]}